Cumbre de GV ukan chikanchasirinaka, Magallanes ukat yaqha ch'axwawinakat Cebú markat yatiña

1. Chinuqa phaxsinw Global Voices jach'a mathapiwir Cebú markar uraqpachat may may markanakat purinipxäni, Fernando Magallanes portugues arst'ir jilan sarnaqäwipat amtkayaw purinipxani.

Magallanes, 1519 ukat 1521 maranakanx Océano Atlántico ukat Pacífico ukanak makiptatayna ukatx «mar pacífico».  ukham Rey de España, Carlos V, ukanakan Magallanes jupan Asia uksar sarkasin mä thakhi thaqhañapatak ixwatayna.

Cebú Isla Mactan uksanw uka portugués jilax filipinus jupanakan jiwayat uñjasitayna, Ukasanx Datu Lapu jupaw filipinus jupanakar p'iqincht'atayna. Ukax 27 uru qasäwi phaxsin 1521 maran Isla Mactan ch'axwawin 237 tripulantes ukhaw 5 barcos ukan sarapxatayna, ukatx 18 ukhakiw Victoria nave ukar purxapxatayna, ukatx Sevilla, España ukaruw kut'awayxapxatayna,1522 maran nayraqatar sarantaskañatakiki.

Photo Credits: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ab/Magellan_Elcano_Circumnavigation-en.svg

Créditos de la imagen: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ab/Magellan_Elcano_Circumnavigation-en.svg

2. Cebú sutix cebuano sibu uka arut jutiriwa,ukax sañ muniwa chhalaqa jan ukax alakipasiña.Isla de Mactan uka arux mangatang ukat jutiriwa.

Colonización española uka nayraqatax Cebú  markan noreste uksankir puertos ukanakax sinibu-ayng hingpit sutimp uñt'atapxanwa. “Ukax aljañawj chiqa sañ muni,” uksarux China, India ukat Japón markanakatw alakipasirinakax jutapxirïna.

Ukatx Cebu markax  Sugbo,&nbsp sutimp uñt'taxataynawa; jan ukax phichhantat uraqi. Markachirinakax Sultanatos Mindanao uksan janïr kuns ist'kasaw nin phichhapxirïna, ukanakax islas del archipiélago de Filipinas uksanw esclavos jupanakar thaqhapxiritayna. Ukatwa Kang Sri Lumayng Sugbo, jan ukax «la ciudad arrasada de Sri Lumay» ukham sutinitayna. Sri Lumay jupax Cebu markanx nayrïr gobernante ukhamataynawa.

Reinado de Humabon uka utjañkamax, Sri Lumay, Lapu-Lapu, Isla Mactan uksan jutïr gobernador jupaw Borneo uksat norte de Sugbo Mandawili uksar puritayna, jichhax Mandaue sutimp uñt'ataxarakiwa. Lapu-Lapu juparuw ordenó a sus hombres para acechar los barcos que se dirigían al centro de comercio en Sugbo uksar sarir barcos ukanakar ananukuñatakiw orden uk churatayna. Ukatw uka isla ukax mä asxarkay chiqa uñt'ataxatayna.

3. Cebú markax pä phaxsin jallu qallta phaxsin 1898 maran independencia del colonialismo español ukham utjawayatayna, anata phaxsinx 1899 maranx invasores estadounideses ukanakarakiw puritayna.

333 mara makiptatatx cebuanos jupanakax independiencia movimiento revolucionario Katipunan uka ch'axwawirurak utjayapxi ukax Andrés Bonifacio jupan p'iqincht'atarakiwa. Aka sartasiwix Manila uksan 23 uru llumpaqa phaxsin 1896 maran qalltasiwayi ukatx yaqha markankaruw puriwayi.

Cebú markanx anticolonial ch'axwawix 3 uru qasawi phaxsit 1898 maran qalltasiwayi, revolucionarios cebuanos ukat fuerzas españolas uka ch'axwawix 24 uru jalluqallta phaxsit 1898 marakamaw utjawayi.

Aka independencia ukax juk'a pachakiw utjawayi. Gobernador interino Pablo Mejía Cebú markx fuerzas estadounidenses ukanakarux 22 uru anata phaxsit 1899 maran katuyatayna. Ukat chikat Cebú markax filipinas ukan qhiparatayna. Uktax ch'axwawix 1906 marakamaw utjatayna.

4. Segunda Guerra Mundial Cebú markarux aynacht'ayataynawa. Ukampirus janiw fuerzas japonesas ukanakat jilpachx jan walt'aykataynati, jan ukasti estadounidenses uksankirinakaw jilpachx jan walt'ayawayatayna, liberación de Cebú uka jikxatañatakix bombardeos ukat jisk'acháwinaka ukhamaw utjatayna.

Yatxatatanakarjamax ch'axwawix 25 maraw Cebú markar jan walt'ayatayna. Uka ch'axwawin jach'a utanaka, fabricas, yapuchawinaka ukat chäkanak jan walt'ayatayatanak wasitamp lurxañatakix 10 billones qullqiw aptatatayna.

5. Cebú markax «Ciudad Reina del Sur» ukham uñt'atawa. Uka sutix qalltatpachx Iloilo marka ukham khä 1898 maranx sutichapxatayna, ukax Reina de España ukan puritapata.

Reina española regente, María Cristina jupankax Lloilo markarux jach'anchapxataynawa, La Muy Leal y Noble Ciudad sasina, ukax 1ir achuqa phaxsit 1898 maran ukham suticht'apxatayna.

Cebú markax Segunda Guerra Mundial qhipatx segundo centro urbano jach'a marka ukham uñt'ataxataynawa.

City SkylineReferencias
Marivir R. Montebon, Retracing Our Roots: A Journey into Cebu’s Precolonial and Colonial Past (Minglanilla: ES Villaver Publishing, 2000).
Policarpio F. Hernandez, Iloilo, the Most Noble City: History and Development 1566-1898 (Quezon City: New Day Publishers).
Resil B. Mojares, The War against the Americans: Resistance and Collaboration in Cebu 1899-1906 (Quezon City, Ateneo de Manila University Press, 1999).

Aruskipäwimp qallantama

Amp suma, qillqirinaka Mantaña »

Guidelines

  • Taqpach amuy qillqatanakax mä moderadoran uñakipatawa. Mayat jilx jan amuy qillqatam apayamti, jan ukax spam ukjamaspawa.
  • Mayninakar yäqañamp uñjama. Jan wali amuy qillqäwinakamp qillqatanakax janiw aprobatakaniti.