87 maranakaruxa, Fidel Castro-x «janiw chiqapakiti ukampis jaqiwa»

Jakaskiwa. Pasir simanaxa, marka irpiri ukjamarak Cuba markan nayrar kunkañchayiripax 87 maranak phuqhawayi. Juk'ampis, Uma wat'an nayrïr amuyunak kunkanchayiri, Fidel jupax askimp jan askimp jallallt'äwinak anqa markanakat katuqawayi (ukjamarak jiwañapatak jawilt'awsa): Venezuela markan machaq chhijllt'at Nicolás Maduro piqt'ripax tuiteó Fidel jupatak «Aski mara phuqhäwi» sawayiwa, ukampis Madrid, uksar ikapnukut cubanos jupanakax amt'asipxarakinw uka mara phuqäwipa mä atawas qallt'asitaw “Castrismo amuyux imantataphana” sapxäna.

Mä apayanitacomunicado “Colombia qullunakatpacha” ist'asi, FARC (Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia) uksa tamankirinakax Fidel mä maramp phuqhiritakix arunta apayanipxaraki, wali chhamamp ch'iqa tuq jan walinak kunkimp chhaxwirinakan amuyt'asiñatakiw sasin ch'amañcht'apxi, ukjamrak uksanakn irpirit uñt'ata ukjamarak aski yatichäwinak «chiqpach khuskhan jakaña, chiqana ukjamarak markasanpach sayt'asiña» uñacht'ayatapata.

Billboard in Cuba. Photo by Jim Snapper. (CC BY 2.0)

Cartel en Cuba. Jim jupan jamuqapa Snapper (CC BY 2.0).

FARC uksan irpirinakax janiw jupanakakikit Comandante-r ukjamat arunturixa –América Latina ukjat juk'amp jayaru, Fidel jupax kunayman ch'iqatuq amuyun ch'axwirinakampiw musparkay amuyunak walja maranak kunkanchayi. 1959 maran nayrïr amuyunak arsutata, kawkhantix mä janq'u urphilax kallachipar tuyxatkäna ukatx mayax parlañatak uchat yäru, Fidel ukjamarak iyawsäw tuqit irpirinkakampix [en] historiadores sat yatxatirinakatakiw aski amuyunak khuskhat uñacht'ayapxi. Muspharkay amuyun jaqiruw tukuwayi, jupar q'ayachirinakataki ukjamarak jupar k'umirinakatakix walt'ayir ukjamarak jan walt'ayir irpiriwa..

Fidela-tak mä «mara phuqhäw jamuqa», bloguero Ivan García [en] jupax Fidel irpirin jakaskatapatx jan amuykay arunak amuyt'arakitäna. “[Fidel Castro-ru] walja kutiw juparuw jiwataw sapxi, kunapachatix jiwax jupar katjan ukjax taqiniw chansapachaw sapxani”. Chiqapuniwa, jaya pachaw jiwax niyas Fidel jak'ankasp ukjam amuyasïna, kunas kamachpacha ukataq maranakan jupan jakäwip tuq jan walt'ayirinakampixa. (juk'ampis Estados Unidos marka irpirinak tuqita), ukjamarak jiwañapat arsurinakampixa [en]. Awisakiwa, uñch'ukirinkax Fidel jupan amukitapatx amuyt'apx niyas jan kutt'añatak sarxchini sasa, ukatx tuitósfera jan mayampitakis chhaqtayapxi, Juk'ampis Comandante-r jamuqanak tuq uñachayañataki ukatx amuyunakap arusuñataki.

Jichhas jiwañarus usuñamp sallqjkasp ukjamaw amuyasi, janir jacha marka irpir amparanakapar purkasa, jupax jakaskakiwa. Carmena Lira periodista-rux “jiwañarux purtwa, ukampis ukatx wasitat jakatatantxa ”, sasaw satäna Saade mä aruskipawina, La Jornada en 2010 uka yatiyäwinak qillqatataki, walja phaxsinakat kunapachatix jiphill tuqin cancer sat usut qullayaskan ukjata.

Lakan chiqa phaxsinxa, mä qawqha blogueros jupanakax khaysa uma wat'an Fidelan jakäwipxat jupanak tañatak amuykipt'aniwayapxtäna, maynix mä qhankaspas nayra pachat sipans ukjam amuyt'i. Aka Wayna Cuba marka, Harold Cárdenas tatax Fidel juparux mä “jach'achkay jaqi”ukjamaruw uñji:

En algún momento tuve que definir qué postura tomar hacia Fidel, cómo interpretarlo, opté por encontrar en él a un ser humano con virtudes y defectos como cualquier otro. Alguien dotado de un desinterés extremo, inclinado hacia el altruismo, dotado de disímiles armas sicológicas y de un liderazgo natural. Alguien que también se equivoca, que compartió los prejuicios sociales existentes en los 70 y tuvo poco tino para escoger a las generaciones que lo relevarían en el cargo. Es decir, un ser imperfecto pero humano como yo, con el semidiós no podría identificarme nunca. Este Fidel que lucha, se equivoca pero lo vuelve a intentar una y otra vez, ese me parece admirable.

Mä akatjamaw kunjams Fidelan amuyunakaparux sayt'asi sasin amuyasta, kunjams jupat amuyt'axa, ukatx jupar mä ch'ikhi jaqirjamaw uñjtha ukjamarak mä jan walt'awin khuskha jaqiruw uñkataraktha. Mayni khithirutix yanapt'añax utjki, qhipürunakar uñtas sarnaqiriru, walja ch'axwa amuyunakani ukjamarak mä p'iqinchiriru. Khithitix pantjaski ukjama, 70 maranakan jan walt'äwinakax utjkan ukanaks uñsjiri ukjamarak pisi chuymanpiw sullka wirinakar markap irpiritak uñjaraki, janiw yaqha jupjam utjkasphati sasa. Sañäni, mä pantjasir jaqi ukampis nayjam jaqi, niya tatiturjamati uñjsna ukjax janiw jupamp chikachaskiristi. Aka Fidel khithitix ch'axwki, pantjasiwa ukampis mayampis yaqhanpis yant'askakiwa, ukaw musphkaya..

Ukañkamax Cárdenas jupax Fidel-ruw jupakipk uñti, Ivan Garcia qhañacht'arakiw mä marka piqiñchirjamaruw qhanañcht'ayi:

Aunque debido al ajetreo cotidiano de penurias sin resolver, un segmento amplio de la ciudadanía no evoca con agrado a su otrora máximo líder. Lo culpan del atraso, la escasez y la precariedad que vive hoy el país. Lo ven como un barco lejano en el horizonte. Ya pocos se preguntan cómo será el día después de su muerte.

Y es que el rumbo tomado por el General hace pensar que el legado de su hermano perdurará tras su desaparición física. Las predicciones sobre el futuro de Cuba son poco halagüeñas.

[…]

En el panorama lo que se distingue es más castrismo. Sin Fidel Castro.

Juk'ampis sapür jakamitarjamax janiw kunas qhanstkiti, yaqha chikatpach markachirinakax janiw kunkañchayiripat munasiñamp arsupkiti jan ukax jan walit uñtapxi. Qhipharstáwirur juch jaqupxi, pisinkañan ukjamarak jan walt'añan uka markax jichhürunakan jakxatasitapata. Wali jayan mä yampukasphas ukjamaruw uñtapxi. Juk'anikiw kunjamakikan jiwatapar uksarux sasin jiskt'asipxi..

Ukatx General jupan chhaqtawipxarux kuntix qalltawayki uka lup'ïwinakax sullkapan sarañtayataxaniwa, ukampis janipuniw pachpaxaniti. Cuba markxat jach'a jach’ tukuñanakax jutirinakatakix juk'anakakixiwa.

[…]

Amuyatax castrismo sat uñt'at amuyunakakiw yaqhachataxi. Jan Fidel Castro-mpi.

Inawis anqäx yaqha markan irpirinakan lup'iwinakaparjamaxa, waljaniw Fidelan jiwawipxarux jank'akiw uma wat'an markachirinakax amuyunakap turkakipasipxani sasaw sapxi. Akarjamax García jaqin amuyuparjamax niya ukjamachisphaya. Uka markan walja wayna irnaqirinakaw marka irpiripan irnaqäwix churayatasipki, uka turkawinakax walja maranaka ukjamarak walja tunka maranakaw política tuqin marka askirjam irpxaruñatakix wali ch'ama tukutaspha..

Kamisatix Cárdenas siski, Fidel jupax jiwasjam jaqikiwa. Jiwasanakjam kipkaki, janiw yatiskiti kunawsasay chhaqxchini. Ukampirus ukjamaxan ukjaxa, inasay amtata muspharkay luräwjamakiskchini.

1 Amuy qillqata

Aruskipäwir chikancht'asima (unete a la conversación)

Amp suma, qillqirinaka Mantaña »

Guidelines

  • Taqpach amuy qillqatanakax mä moderadoran uñakipatawa. Mayat jilx jan amuy qillqatam apayamti, jan ukax spam ukjamaspawa.
  • Mayninakar yäqañamp uñjama. Jan wali amuy qillqäwinakamp qillqatanakax janiw aprobatakaniti.