Mozambique markan marrabenta saräwimp thuqhusa

Aka uñart’äwix nayririx akawjtuqin Afribuku, uñacht’ayatäna, cultura africana contemporánea uñart’äwi.

Mara mozambiqueñonakax «marrabentando». qalltapx sasiwa. Ukhamaw kunatix sapa mara mä jach’a phunchhäwiw markan lurasi, Marrabenta phunchhäwi. Kawkhamti sarkätax «¡teka, teka!”,» ukakiw ist’äta, ukham sasaw marrabenta [en] thuqhuntapxi, wali thuquntayirjamawa.

Ukampirus Mozambique markanxa, qhachwat parlasax wali wakiskiriwa, kunatix sapa ritmo hipnóticonx, nayra pacha colonial-a ukhamarak markan saräwipaw ist’asi.

Jichhaxa, 1at 3sar anat phaxsin 2013 maranxa, wali uñt’at congolés Sam Mangwana qilqir ukhamarak jayllint’ir qhachwanak ukhamarak yaqha qhachwir mozambiqueñonak kunjamas Dilon Djindji, Radio Marrabenta, Xidimingwana, Orquesta Djambo o Cheny Wa Gune, Maputo markan ukhamarak jisk’a Marracuene-mp Matalenemp markanakan 6tir phunchhäwin wal jayllint’apxi.

Sapa maranjamasa, mä jayllïwimp tren-ax Maputo-t qhachwirinakamp sari ukhamarak qatuqäw apas jan kuna qulqi Marracuene marakar mayisa. Mä hora jaljt «Tren marrabentan«, saräwi, jaqinakax Gwaza Muthinin phunchhäwiruw mayacht’asipxi, uka pachpa pacharakiw uka phunchhäwixa.

Marrabenta Train. Photo by Litho Paulo David Sithoe on Facebook

Marrabentan trenapax. Facebook ukan Litho Paulo David Sithoe jamuqapa.

Thurt’äwitat qhachwa

Gwaza Muthini ceremoniax wali uñt’at Marracuene ch’axwäw amti, pä uru saraqkipan anata phaxsin 1985 marana, aka ch’axwäwinxa, Imperio Gaza [en] ch’axwirinakaxa, Ngumgunhane-m p’iqinchata, colonia portugués pallapallanakaruw thurt’apxana.

Ngumgunhane p’iqinchtanakax atipjasipxänw ukhamarak ukampiw Imperio Gaza tukthapiwix qalltäna. Nayraxa, mä hipopótamo katupxan ukat aychap taqpach markachirinakar churapxan uka pacha amtañatakixa. Jichhaxa, hipopótamo aychax chiwat aychampiw turkata, ukat ukax «canhu» jaxu uma satampiw umxatt’ata – ukax marrabenta thuqkasaw umxat’ata.

Marrabenta uñstäwip ukhamarak jichhawitkamax janiw jasäkikiti. Mozambique aynachan 1930 década tukuyan uñstawayi, ukampirus 1960 décadkamaw wali uñt’ataxäna. África-tuqin, colonias portuguesas taypin, políticas multirraciales y multiculturales Mozambique-n ukhamarak markanakapan uñt’äwipar yanapt’awayi. Nayrïr Sudáfricat gramófononak purïw ukhamarak uxurit ukatpach arsüwinak uñstäwinakax yanaptäwirakiw uñt’äwipar.

El legendario Dilon Djindji durante su actuación en el Festival de la Marrabenta. Foto afribuku.

Wali uñt’at Dilon Djindji Nayrir Festival de la Marrabenta qhachwäwina. Quiroz jamuqapa | afribuku.

Ch’axwäw qhachwa

Mozambique portugués régimen ukax taqpach portugués qhachwäwikiw jayllisiñap ukhamarak thuqusiñap juk’amp mayi. Identidad culturalapw jark’asiñatakixa, walja tamanakaw uñsti, kunjamas Asociación Africana (AA) ukhamarak Centro de Negros de la Provincia de Mozambique (CANPM) tama, khitinakati wal cultura mozambiqueñar yanapt’apxäna. Ukhamatwa, ch’axwäw qhachwäwjam mayjt’awayi, jayllïwinakax jakäwitatawa, munasïwita, social k’umïwit ukhamarak kunanakas Mozambiquen utjawiyantawa.

Marrabenta en la Asociación Africana (AA). Foto del archivo personal de Elarne y Fredo Cariano.

Marrabenta Asociación Africana markana (AA). Elarnen ukhamarak Fredo Carianon imatapan jamuqa.

Arrabenta sartäwipa 

Qhachwäwix naryririx pusi phalanakamp qaqa cañanakamp ukhamarak jalnuqat madera-mp utan lurat guitarranakampiw jayllitäna. Marka aynachan Magikay ukhamarak zukuta jaylliwinak jirus (mezcla) ukhamarak jalant qhachwäwinak kunjamas américa markan ch’ayar qhachwäwimp sudafricanamp kunatix nayra Lourenço Marques markaruw (jichhax Maputo sutini) purïna, aka machaq qhachwäwir ch’amanchapxi. 1930 markamax janiw sutinïkanti, ukampirus marrabenta sutiniptiwa.

Sam Mangwana [en] República Democrática del Congo (Zaire, janïr yurkipana) aka marax nayrÑir kutiw phunchhäwir purini.

Marrabenta's Festival, 2013. Poster shared on afribuku.

Festival Marrabenta 2013. afribuku uka uñt'ayat afichi.

Awkipax zimbabuense-nw ukhamarak taykapax angoleña-nwa, ukhamarak cubana, francesa, española, italiana ukhamarak estadounidense qhachw ist’asaw jilti. Wali jach’a jayllintirit ukhamarak rumba congolesa sarantayirit uñt’atawa, ukat Angola, Mozambique, Cabo Verde ukhamarak Congo ukatuqitaw jayllïwipax wakichata. 80-mp 90-mp maranakanxa, Sam marrabenta jayllïwïnak wal uñt’ayi: “Kampur sarañäni (Marracuene)”, “Tio António” jan ukax “Moçambique Oyé”, jichhax clásico-t uñt’atanaka.

Nayrir Marrabenta phunchhäwitx phisqa maraxiwa, Litho Sithoe sarantayaw layku. Phisqa maranakatxa, sarantayir ch’amamp sarantatapat layku phunchhäwix sarantaskakiwa. Kimsa uru saraqkipan anata phaxsitxa, phunchhäwix Centro Cultural Matalane markan mä concierto ukampiw tukuyi. Ukürux «Mozambiqueño Héroenak uruw» amtasi, taqpach markan phunchhäwiw kunatix pallapallanakan jiwawip amti khitinakati qhurump 1975 maran marka qhispiw layku ch’axwapxana. Akaw siman samsus tukuyañataki, marrabenta. jakas ukhamarak ist’asa.

Janiw khitis marrabenta markax jutir maranakax kunänis saskaspati ukhamarak janiw kunjamanis jayllintäwix jichha maranakaxa, alxawtuqiruch sarantani. Ukampirus aka suxtïr phunchhäwix wali qhanawa, k’uchirt’awix chiqapinïnwa.

Aruskipäwimp qallantama

Amp suma, qillqirinaka Mantaña »

Guidelines

  • Taqpach amuy qillqatanakax mä moderadoran uñakipatawa. Mayat jilx jan amuy qillqatam apayamti, jan ukax spam ukjamaspawa.
  • Mayninakar yäqañamp uñjama. Jan wali amuy qillqäwinakamp qillqatanakax janiw aprobatakaniti.