Tormentosa Uma? Bolivia, Chile ukhamarak Perú markampi ch’axwäw lamar quta qurpachäwlayku

Aka qillqatax Relaciones Internacionales ukat Seguridad. ukxat qillqatawa

Map of the maritime claims of Ecuador, Peru, and surrounding countries

Mapa de los reclamos marítimos de Ecuador, Peru, y países vecinos. De Political Geography Now via Wikimedia Commons (CC BY-SA 3.0)

Internacionalanaka qurpachäwinakax phiskhuratapiniw globalización layku, ukampirus Aynach América-n (América del Sur) mä qawqha qurpachäwinakax janiw iyaw satakiti. Uñanchäwix akaw, Chile ukat Perú, jak’ankirinaka wal qhipa maranakax qulqinchasipxi, ukhamarus mä 38.000 kilómetros cuadrados lamar quta qurpachawtuqita janiw pachpa amuyunipkiti.

Paypachat nayrir aruskipäwipax 1980 marana lurasina, ukampirus janiw mä amtar puripkänti. 2008 maranxa, Perú markax Corte Internacional de Justicia (CIJ) [en] ukaruw ukatuqx apäna, uka Corte Internacional de Justicia (CIJ) amtänw aka jallu ch’aqa phaxsin 2012 maran uñakipatäni. kunti siskan CIJ aka niya chika 2013 maran suyata.
Ukch’añkamaxa, Perú markax arst’askakiw kunatix janiw lamar quta qurpachäwixa suma amtatäkit siwa, 1950 maran rixintat laphinakampi, uka amtanx kawkhans challwa katuñax ukaki uñakipata. Lima ukhamarakiw lamar quta qurpachäwix juk’amp ayanach-jalantaruw (sur-oeste) jitt’añpa uraq qurpachäwix siwa.
Ukhamaraki, Chilex lamar quta qurpachäwix 1952 ukhamark 1954 maranakan amtäwin amtatan sasaw arst’i. Jupanakax lamar quta qurpachäwix kunjamti sark línea del Ecuador ukhamaw jitt’añpa sapxiwa, aka amtäw Santiago markax mayi, Perú-x uka amta aka qhipa 60 maranakax phuqhiwa.

Cibernauta Juan Vargas jilax Peru this Week [en] ukanw arst’i:

Los acuerdos de 1952 y 1954 claramente indican y establecen una frontera marítima [entre Chile y Perú]. Se les puede encontrar en inglés en: http://www.state.gov/documents/organization/58820.pdf

1952 ukhamarak 1954 amtanakax qhanaw qhananch ukhamarak mä lamar quta qurpachäw [Chile-mp Perú-mpi] utt’ayi. Akax inklis arun uñakipataspawa: http://www.state.gov/documents/organization/58820.pdf

Oscar Maúrtua de Romaña, mä exministro de Relaciones Exteriores peruano-xa, kunti sisk paypachax mä post del blog El Mirador, qhanachi, ukat tukuyi:

El Perú y Chile, pese a las diferencias históricas, comparten un destino común. Un fallo equitativo por parte del tribunal permitirá poner fin al “único asunto” fronterizo que genera una sombra en nuestras relaciones bilaterales. Resulta tranquilizador el hecho de que el presidente Humala y el presidente Piñera, 72 horas antes de iniciarse la fase oral hayan hecho una declaración conjunta, en la cual se comprometieron ambos a acatar y ejecutar la sentencia de la Corte Internacional de La Haya.

Perúmp Chilempixa, jaya maranakatxa mayja amuyunisaxa, mäyawjarukiw sarapxi. Mä paypachar jani ñanqhachkanix tribunalax “aka jan walt’äwi” qurpachäw tukuyaniw ukhamat panpachan aruskipañataki. Wali askiw kunatix Humala irpirimp ukhamarak Piñera irpirimpi, 72 huranak janir qalltkas panpachaw arst’apx, ukanxa jupanakax kunti siskan Corte Internacional de La Haya tribunalax uka lurapxa sapxiwa.

Litoral boliviano jaysaw suyaski

Chilemp Perúmpix ukhamarakiw yaqha markanakaru mayjt’ayi. Juk’ampi, Bolivia markax uñjaskiw jak’at aka luräwinaka, ukat nayrjax sarakïnw akatuqit mä Corte Internacional de Justicia-tuqiruw apa sasin ukhamata Chile churpan Pacífico lamar quta thiyar mistüwi, kunatix ukxa apaqayasinw 1879-1881 paypach marka ch’axwäwina. Kunti siskan CIJ wiltat Bolivia markar ch’amanchasp ukhamat diplomática-tuqit aka jan walt’äw nayra pachanakata pampachañataki.
Kunti siskan CIJ resoluciónapanxa, kunti arst’kapx taqpach khitinakati aka ch’axwawinkapjix niyas janjamakiw kuna wali jach’a ch’axwawis jach’a ch’axwawis utjkaspati.

Akaxa, ukhamapanx kunayman pamapachäwinakaw uñsti kuna jani walt’awis jani uthañpataki. Ukankiwa “mä lamar quta pä markan aruskipäwi” Jilmar Moisés Córdova amuykipa, khititix juk’amp amuykiparaki:

La controversia marítima de Perú y Chile, puede llegar a una posible solución instaurándose […] la Zona Marítima de Participación Bilateral la cual dividiría los mares de ambos Estados y que sería destinada a la pesca, […] es decir, la explotación de los recursos vivos por embarcaciones de hasta cierto tonelaje de los pueblos del Perú y Chile. Por ejemplo Argentina y Uruguay mantienen un tratado parecido a esta forma que delimita sus mares soberanos.

Aka Perúmp Chilemp jan walt’äwixa, pamapachasispawa […] mä chäqa paypach markanak sum lamar quta qurpachasïwip uñakipasp ukhamarak kuna chaqanakas challawa katuñatakini, […] maysat sataxa, challwanak katuñatakix Perúmpin chilempin warkunakapax (barcos) qawqhay sapxchin paypach markanakax ukham jathïñpakiw. Kunjamti Argentinamp Uruguayamp lamar qutap qurpachasipxi.

Córdova ukax aka pamapachäwimpix paypacha markaw uñakipapxasp ukhamarak qulqinchsipxaspa, petróleo-mp ukhamarak yaqha yänakamapi amuyi. Ukhamarak kunatix Bolivia marka lamar qutar mistuwïpatakix juk’ampinakaw utjasp amuyi.

ISN logo Aka uñart’awix (post) ukhamarak jaqukipawinakax castill aruru, árabe aruru ukhamarak francés aruru jiwasan jach’a uñakipaw International Security Network (ISN) tamacht’asita lurayataw, markachirin arunakap taqpach uraqin katuñatak ukhamarakiw aka qillqawinx ISN blog [en], uñt’ayasi akan juk’amp uñjapxasma.

Aruskipäwimp qallantama

Amp suma, qillqirinaka Mantaña »

Guidelines

  • Taqpach amuy qillqatanakax mä moderadoran uñakipatawa. Mayat jilx jan amuy qillqatam apayamti, jan ukax spam ukjamaspawa.
  • Mayninakar yäqañamp uñjama. Jan wali amuy qillqäwinakamp qillqatanakax janiw aprobatakaniti.